Şagirdlərin təlim prosesini istiqamətləndirmək üçün hər
bir müəllim tədris etdiyi fənn barədə geniş biliklərə malik olmalıdır. Müəllim
şagirdlərin öyrənməsini təmin etmək üçün təkcə məzmunu və pedaqogikanı bilməli
deyil, eyni zamanda şagirdləri də tanımalıdır. Yəni müəllim hər bir şagirdə fərdi
yanaşmalı, onların məzmun və əqli münasibətlərini aşkarlamalı, hər bir şagirdə
öz bacarığından istifadə etməsi üçün imkan yaratmalıdır.
Məktəb təcrübəsi göstərir ki, şagirdlər verilmiş təlim
materiallarını eyni dərəcədə mənimsəyə bilmirlər. Onlardan bəziləri təlim
materialını tez və asanlıqla mənimsəyir, digərləri isə eyni materialı mənimsəməkdə
çətinlik çəkir, tez-tez səhvlərə yol verirlər. Biri öz danışığına tənqidi
münasibət bəslədiyi halda, digəri buna qabil olmur, söylədiyi fikirlərində
buraxdıqları səhvləri müəyyənləşdirməkdə çətinlik çəkir. Bəzi şagirdlərdə müstəqillik
bacarığını inkişaf etdirmək asan olduğu halda, digərlərinə belə vərdişin
aşılanmasında böyük çətinliklər qarşıya çıxır. Deməli, dərketmə qabiliyyətinə
görə materialı gec mənimsəyənlər sinfin fəaliyyətinə vaxtında qoşula bilmir, nəticədə
onlar təlim prosesindən geri qalırlar. Məhz bu cəhətdən təlimin fərdiləşdirilməsi
və diferensiallaşdırılması böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Fərdiləşdirmə hər bir şagirdin səviyyəsinə uyğun şərait
olmaq etibarilə bəzilərinin qabiliyyətini stimullaşdırmaq və digərində isə yeni
prespektivlər müəyyən etmək üçün zəruridir.
Şagirdləri inkişaf səviyyəsinə görə ayrı-ayrı siniflər
üzrə diferensiallaşdırmaq məktəb üçün xarakterik haldır. Təlim prosesində
şagirdlərin diferensiallaşdırılmasında əsas göstəricilər bunlardır:
– Şagirdlərin əvvəlki bilik, bacarıq və vərdişlərə yiyələnməsi
səviyyəsi;
– şagirdlərin əqli inkişaf səviyyəsi, dərsə və öyrəndiyi
fənnə münasibəti;
– dərketmə səviyyəsi;
– fikri əməliyyatların aparılması bacarığı.
Fərdiləşdirmə və diferensiallaşdırma təlimin məzmununa o
zaman təsir göstərə bilir ki, şagirdlərin maraq və qavrama qabiliyyəti onlara
daha geniş bilik verilməsi üçün imkan vermiş olsun. Bilik səviyyəsinə görə
sinifdə diferensiallaşdırma apararaq hər qrup üçün səmərəli öyrətmə yolu seçilməlidir.
Çünki belə qruplara ayırma zəiflərin geriliyini aradan qaldırmağa yönəldiyi
üçün şagirdlərdə “biz zəiflərik” fikri yaranmaması üçün qruplaşdırma gizli
aparılmalıdır. Dərs zamanı müstəqil tapşırıqlar üzərində işləyərkən kartoçka
sistemindən də istifadə edilə bilər.
Şagirdlərə tapşırıqlar verilərkən əvvəlcədən elan edilməlidir
ki, birinci variantı icra edənlər “əla”, ikinci və ya üçüncü variantı icra edənlər
isə müvafiq qiymətlər alacaqlar. Təcrübə göstərir ki, ilk dövrdə “zəif” şagirdlər
də birinci variantı seçib suallara cavab verməyə çalışırlar. Bu onlarda olan
maraq hissindən irəli gəlir. Bundan sonra gələcəkdə həmin şagirdlər öz qüvvələrinə
müvafiq tapşırıq seçməyə başlayırlar. ”Qüvvətli” şagirdlər isə yüngül tapşırıqlardan
qaçırlar. Hətta birinci variantda olan tapşırıqları həll edə bilməsələr də digər
variantları yazmağa çalışmırlar. Çünki onlar aşağı qiymətlər almaq istəmirlər.
“Orta səviyyəli” şagirdlər isə əksər hallarda ikinci variantda olan
tapşırıqları həll etməyə çalışırlar.
Məlumdur ki, şagirdə yeni bilik hazır formada verildikdə
onun dərsə, yeni bilik almağa marağı azalır, şagird süstləşir və getdikcə geriləyir.
Əksinə, dərs müddətində problem xarakterli məsələnin ortaya atılması, “nə
üçün?”, “nədən ötrü?”, “nə səbəbə görə?” suallarına cavab axtarmağı tələb edən
tapşırıqların verilməsi şagirdlərin qabiliyyətini inkişaf etdirir, sinifdə
işgüzar şərait yaradır. Bu isə öz növbəsində dərsin səmərəliyini artırır,
şagirdlərdə sərbəst fikir söyləmə, müstəqil araşdırma aparma vərdişlərini
aşılayır.
Dərs prosesində tətbiq olunan metodlar, üsullar o zaman səmərəli
nəticə verir ki, müəllim onun mövzuya müvafiqliyini təmin etsin, şəraitə, məqama
uyğun istifadə imkanlarına malik olsun. Əlbəttə ki, bu müəllimdən yaradıcı
yanaşma, tədris etdiyi mövzunun incəliklərinə, eyni zamanda şagirdlərinin mənəvi
aləminə, psixikasına bələd olma bacarığı tələb edir. Son nəticə isə keyfiyyətli
tədris edilmiş bir dərs alınır.
Famil Əhmədzadə, İsmayıllı şəhəri E.Məmmədov adına
3 nömrəli məktəb-liseyin tarix müəllim
Mənbə:http://www.tehsilproblemleri.com/?p=13859
